Պարապումք 6

• Կատարել բազմապատկում

(x+6) (x-6)=x*x-x*3+6*x-6*x=x²-3x+6x-18x=x²+3x-18

(3a-4) (2a+7)=3a*2a+3a*7-4*2a-4*7=6a²+21a+8a+28=6a²+13a+28

(9x²-4x) (9x+4x)=9x²*9x+9x²*4-4x*9x-4x*4=81x³+36x²-36x²-16x=81x³-16x

(2y²-b²) (3y²+4b²)=2y²*3y²+2y²-4b²-b²*3y²-b²*4b²=6y⁴+8y²b²-3b²y²-4b⁴=6y⁴+5y²b²-4b⁴

(5p²-6p) (8p+3)=5p²*8p+5p*3-6p*8p-6p*3=40p³+15p-48p-18p²=40p³-33p²-18p

(7b²+3a³) (3a³-7b²)=7b²*3a³-7b²*7b²+3a³*3a³-3a³*7b²=21b²a³-49b⁴+9a⁶-21a³b²=-49b⁴+9a⁶

• Պարզեցնել արտահայտությունը

(x-2) (2x-3)-2(2x²+3)=x*2x-3*x-2*2x+2*3-2x²-2*3=2x²-3x-4x+6-2x²-6=-3x-4x=-7x

(3b-2) (7-2b)+b(6b-25)=-6b²+21b-14+4b+6b²-25b=-14

(8a-b) (a+7b)+5a(a-11b)=8a²+56ab-ab-7b²+5a²-55ab=13a²-7b²

(5a+b²) (3a-b²)+b²(2a+b²)=15a²-5ab²+3ab²-b⁴+2ab²+b⁴=15a²

• Գտնել ֆունկցիայի որոշման տիրույթը

y=x

D(y)=(–∞:+∞)=R

y=x² -1/x-1

D(y)=(-∞:+∞)

y= |x|/x

D(y)=(-∞:+0) U (0:+∞)

y=|x-2|

D(y)=(-∞:0) U (0:+∞)

y=5/|x|-2

D(y)=(-∞:-2) U (-2:2) U (2:+∞)

y=√x-1

D(y)=[1:+∞)

y=√x+1

D(y)=[-1:+∞)

• Գտնել ֆունկցիայի տիրույթը

f(x)=2x,x∈[-1:1]

f(-1)=2*(-1)=-2

f(1)=2*1=2

E(y)=[-2:2]

Y=3x+2*x∈[-4:0]

3x*(-4)=-12+2=-10

3x*0=0+2

y(x)=x²,x∈[0,2]

x²*0=x=0

x²=2*2=4

[0,4]

y=|x|-1,x∈[-2:2]=[-1,1)

Մակերևույթի առանձնահատկությունները

• Որո՞նք են ՀՀ մակերևույթի գլխավոր առանձնահատկությունները: Ի՞նչ լեռնագրական մարզերի է բաժանվում ՀՀ-ն:

1. ՀՀ տարածքն առանձնանում է հարևան տարածքների նկատմամբ ավելի բարձր դիրքով։ Տարածքի միջին բարձրությունը ծովի մակարդակից հասնում է 1800 մ-ի։ 

2. ՀՀ-ում բացակայում են դաշտավայրերը, քանի որ տարածքի ամենացածր կետերը գտնվում են ծայր հարավ-արևելքում՝ Արաքսի հովտում՝ 375 մ բարձրության վրա, և ծայր հյուսիսում՝ Դեբեդ գետի հովտում՝ գրեթե նույն բարձրության վրա։ 

3. ՀՀ ամենաբարձր կետը Արագածի լեռնագագաթն է (4090 մ)։ Այսպիսով, հանրապետության տարածքի առավելագույն և նվազագույն բացարձակ բարձրությունների տարբերությունն անցնում է 3700 մ-ից։

4. ՀՀ տարածքի 82 %-ը զբաղեցնում են լեռները, մնացած 18 %-ը՝ հարթավայրերը։ 

5. ՀՀ-ում մարդու տնտեսական գործունեության համար նպաստավոր են մինչև 2500 մ բարձրություն ունեցող տարածքները։Դրանք կազմում են հանրապետության տարածքի ավելի քան 2/3-ը։ Դրանից ավելի բարձր տարածքի բնակլիմայական պայմանները մարդկանց մշտական բնակության և տնտեսական գործունեության համար պակաս նպաստավոր են։

Մեր հանրապետության բազմազան մակերևույթ ունեցող տարածքը գիտնականները բաժանում են չորս լեռնագրական մարզի.

1. հյուսիսային ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների և միջլեռնային գոգավորություններ.

2. հարավային ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների և միջլեռնային գոգավորությունների,

3. հրաբխային լեռնավահանների և սարվանդների,

4. միջնարաքսյան գոգավորության

Պարապումք 4

Բազմանդամների գումարումը և  հանումը 

1․ Գտնել բազմանդամների գումարը և տարբերությունը․ 

ա/ 4a−3b+2c  և  4a−5b−2c

4a−3b+2c +4a−5b−2c=8a−8b

4a−3b+2c−4a+5b+2c=2b+4c

բ) a²+2b²−3ab  և  a²−2b²−7ab

a²+2b²−3ab+a²−2b²−7ab=a²-10ab

a²+2b²−3ab−a²+2b²+7ab=4b²+4ab

գ)−3y+y³−4y²−6  և  y³+3y−y²+6

−3y+y³−4y²−6+y³+3y−y²+6=2y³-5y²

−3y+y³−4y²−6−y³− 3y+y²−6=(−3y²-12)

դ) −9a²+6b³−c  և  6b³+9a²−5c

−9a²+6b³−c+6b³+9a²−5c=12b³-6c

−9a²+6b³−c−6b³−9a²+5c=(−18a²−4c)

ե) 5ab−6bc−7ac+1  և −9−7ac+6bc−ab

5ab−6bc−7ac+1 +(−9)−7ac+6bc−ab=4ab−14ac−8

5ab−6bc−7ac+1+9+7ac−6bc+ab=6ab−12bc+10

զ) −a²b+2ab²−8  և  8+2ab²−3a²b

−a²b+2ab²−8 +8+2ab²−3a²b=(−4a²b+4ab²)

−a²b+2ab²−8− 8−2ab²+3a²b=2a²b-16

Միանդամի և բազմանդամի արտադրյալը 

 2․ Կատարել բազմապատկումը․ 

ա) 3a(x²−5x)=3ax²-15ax

բ) (2x²−7x)∗0,5a²=1x²a²-3,5xa²

գ) (0,8x−4x²−3)∗(−1,5x²) =(−1,20x²−6,02x²+4,5x²)

դ) 4x(x3−0,5x)=4x⁴−2x²

ե) −3a4x(a3−4ax+x2)=(−3a⁷x+12a⁵−3a⁴x³)

զ) (3,6x3y−y2−0,3x)∗10x2y =36x⁵y²+3,6x³y³−3x³y2

3․ Պարզեցնել արտահայտությունը․ 

ա) 14x+2x(x−7)=2x²+14x=16x²-112x

բ) 5(2−3c)+7(3c+1)=17+6c

գ) 7m²(m−5n²)+5n²(7m²+n)=7m³+5n³

դ) 6x(x−2)−3(2x²−4)=(−12x+12)

ե) (6a²)2−3a³(12a+5)=(−15a³)

 զ) x(70,36x⁵)+(0,6x³)²=70,36⁶+0,36x⁶=70,72x⁶

Կոորդինատային հարթություն 

4․ Պատասխանել հարցերին 

ա) Բացատրեք ի՞նչ բան է կոորդինատային հարթությունը 

Այն ուղիղ, որի համար ընտրված են հաշվարկման սկզբնակետ, դրական ուղղություն և միավոր հատված, կոչվում է կորդինատային ուղիղ /կամ կորդինատային առանցք/:

բ) Կոորդինատային ո՞ր առանցքն են անվանում աբցիսների և որը օրդինատների 

Oy- օրդինատ

Ox- աբցիս

գ) Ո՞ր կետն են անվանում կոորդինատների սկզբնակետ 

Օ կետը կոչվում է հաշվարկման սկիզբ /կամ սկզբնակետ/ և համապատասխանում է զրոյին:

դ) Կոորդինատային հարթության մեջ ինչպե՞ս են գտնում կետի կոորդինատները 

Կորդինատային ուղղի վրա տվյալ կետին համապատասխանող թիվը կոչվում է այդ կետի կորդինատ և գրվում է կետը նշանակվող տառի կողքին՝ փակագծերի մեջ:

Պարապումք 5

1. Տանել ուղիղ, այն նշանակել a տառով, նշել այդ ուղղի վրա գտնվող A և B կետերը և նրա վրա չգտնվող P, Q և R կետերը: Օգտագործելով ∈ և ∉պայմանանշանները՝ նկարագրել  A, B, P, Q, R կետերի և ուղղի փոխադարձ դասավորությունը:

∈=A, B

∉=P, Q, R

• ա) Նշել երեք՝  A, B և C կետերը, որոնք չեն գտնվում մի ուղղի վրա, և տանել AB, BC և CA  ուղիղները:

բ) Տանել երեք ուղիղ այնպես, որ նրանցից յուրաքանչյուր երկուսը հատվեն: Նշանակել այդ ուղիղների բոլոր հատման կետերը:

• Տանել a ուղիղ և նրա վրա նշել A և B կետերը: Նշել՝ ա) AB հատվածի վրա գտնվող M և N կետեր, բ) a ուղղի վրա գտնվող, բայց AB հատվածի վրա չգտնվող P և Q կետեր, գ) a ուղղի վրա չգտնվող R և S կետերը:

• Տանել ուղիղ և նրա վրա նշել երեք կետ: Քանի՞ հատված է ստացվում ուղղի վրա:

Պատ.՝ 3:

• Տանել որևէ ուղիղ, նրա վրա նշել A և  B կետեր, իսկ AB հատվածի վրա՝  C կետը: ա) AB, BC, CA, AC, BA ճառագայթներից որո՞նք են համընկնում: բ) Ո՞ր ճառագայթն է ճառագայթի CA շարունակությունը:

AB→

BC←

CA←

AC→

BA←

Շարունակությունը CB

• ա) Գծել երեք չփռված անկյուններ և դրանք նշանակել՝ AOB, hk, M:

բ) Գծել երկու փռված անկյուններ և դրանք նշանակել տառերով:

• Գծել ընդհանուր սկիզբ ունեցող երեք ճառագայթ՝ ∡ h, ∡ k, ∡ l : Անվանել բոլոր անկյունները, որոնք կազմվում են այդ ճառագայթներով:

∡hk

∡kl

∡hl

• Գծել hk չփռված անկյուն: Նշել երկու կետ այդ անկյան ներսում, այդ անկյունից դուրս և անկյան կողմերի վրա:

• Նշել չորս կետ այնպես, որ նրանցից յուրաքանչյուր երեքը մի ուղղի վրա չգտնվեն: Կետերի յուրաքանչյուր զույգով տանել ուղիղ: Քանի՞ ուղիղ է ստացվում:

AB

AD

AC

1. Տրված են չորս ուղիղ, որոնցից յուրաքանչյուր երկուսը հատվում են: Քանի՞սն են հատման կետերը, եթե յուրաքանչյուր հատման կետով անցնում է միայն երկու ուղիղ:

Պատ.՝ 4:

1. Քանի՞ չփռված անկյուն է առաջանում միևնույն կետով անցնող երեք ուղիղների հատման դեպքում:

Պատ.՝ 12:

1. N կետը գտնվում է  MP հատվածի վրա: M և P կետերի հեռավորությունը 24սմ է, իսկ N և M կետերի հեռավորությունը՝ երկու անգամ մեծ, քան N և P  կետերի հեռավորությունը; Գտնել՝ ա) N և P կետերի հեռավորությունը,

բ) N և M կետերի հեռավորությունը:

Տրված է MN հատված

MP=24սմ

MN=48սմ

MN=2*MP

Քանի որ MN=2*MP ապա MP=2*24=48սմ և MP=PN=24սմ

1. AB հատվածի երկարությունը 14սմ է, իսկ D կետը գտնվում է AB ուղղի վրա: Գտեք AD հեռավորությունը, եթե DA=3DB:

Տրված է AB հատված

AD=3DB, AB=14սմ, AD

DB-ն նշանակենք x-ով AD=3x

AB=AD+DB

3x+x=14

4x=14

X= 14/4=3,5,  AB=3*3,5=10,5սմ

1. K, L, M երեք կետերը գտնվում են մի ուղղի վրա. KL=6սմ, LM=10սմ: Կատարել գծագիր յուրաքանչյուր հնարավոր դեպքի համար:

Տրված է a ուղիղ K∈a L∈a M∈a

KM=KL+LM=6+10=16սմ

KM=KL-KM=10-6=4սմ

1. a երկարությամբ AB հատվածը P և Q կետերով տրոհված է երեք՝ AP, PQ և QB հատվածների այնպես, որ AP=2PQ=2QB: Գտնել՝ ա) A կետի և QB հատվածի միջնակետի հեռավորությունը, բ) AP և QB հատվածների միջնակետերի հեռավորությունը:

AP= a/2

PQ=QB= a/4

QM= a/8

Տրված է AB=a

AP=2PQ=2QB

AM-? LM-?

AM=AP+PQ+QM= a/2+a/4 +a/8 = 4a+2a+a/8= 7/8 a

LM=AB-AL-MB=a- a/4 -a/8= 8a-2a-a/8=5/8a

1. A կետը գտնվում է Ox դրական կիսառանցքի, իսկ B կետը՝ Oy դրական կիսառանցքի վրա: Գտնել OACB ուղղանկյան գագաթների կորդինատները եթե՝ ա) OA=6,5, բ) OB=3, գ) OB=b

O (0:0)

B (0:3)

A (6,5)

C (6,5:3)

Ինքնաստուգման առաջադրանքներ

  1. Ո՞ր շարքում են գրված միայն ֆիզիկական մարմիններ.

1 ) քանոն, ապակի, գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ

2) սեղան, համակարգիչ, տետր, վարդ, մատանի

3) երկաթ, ֆոսֆոր, բաժակ, գրիչ, թթվածին

4) պղինձ, ջուր, սոդա, արծաթ, ոսկի, ջրածին

2. Ո՞ր շարքում են նյութերը ներկայացված ըստ մարդու օրգանիզմում դրանց զանգվածային բաժնի նվազման.

1) ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2) սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

3) սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

4) ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

3. Ո՞ր շարքում են չվերականգնվող բնական պաշարների անվանումները.

1) բնական գազ, անտառային ծածկույթ, օդ, ջուր

2) մաքուր ջուր, բերրի հող, նավթ, ածուխ

3) բույսեր, կենդանիներ, մետաղներ, օդ

4) մետաղներ, բնական գազ, ածուխ, նավթ

4. Քանի՞ նյութ է ներկայացված հետևյալ բառակապակցություններում.

ջրի կաթիլ, պղնձե թաս, ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե կուժ, սառցե դղյակ.

1) 3   2) 6 3) 4 4) 5

5. Նշվածներից ո՞ր շարքում են գրված միայն օրգանական նյութեր.

1) ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ, ճարպ, քլոր

2) կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ, մեթան

3) սախարոզ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ, օսլա

5) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ, ացետոն, օզոն

6. Ո՞ր շարքում են գրված միայն պարզ նյութեր.

1) ջուր, ալմաստ, ամոնիակ, օքսիդ, աղ

2) ծծումբ, ֆոսֆոր, սոդա, ազոտ, թթու, հիմք

3) թթվածին, ալմաստ, օզոն, ֆուլերեն, ֆոսֆոր

4) երկաթ, ավազ, դոլոմիտ, գրաֆիտ, մարմար

7. Քանի՞ քիմիական տարր է առաջացնում հետևյալ պարզ նյութերը` թթվածին, կարբին, սև ֆոսֆոր, օզոն, ալմաստ, կարմիր ֆոսֆոր, ֆուլերեն, գրաֆիտ, սպիտակ ֆոսֆոր.

1) 6 2) 3  3) 4 4) 5

8. Քանի՞ բարդ նյութ է գրված` ջրածին, թթու, գլյուկոզ, ազոտ, կաուչուկ, հիմք, սախարոզ, ալմաստ, օսլա, օքսիդ, երկաթ, ածխաթթու գազ, աղ, բութան, օզոն.

1) 5 2) 7 3) 9 4) 10

9. Ո՞ր շարքում են գրված միայն բարդ նյութերի բանաձևեր.

1) Al, HCl, Cu, Na2SO4 3) H2O, N2, MgO, Ni, S8

2) AgBr, H2, CaCO3, P4 4) NaOH, CO2, NH3, CuSO4

10. Ո՞ր շարքում են առկա միայն կովալենտային կապերով միացություններ.

1) NaCl, HCl, Cl2, NaHCO3 3) H2, NH3, H2O, CH4

2) KBr, HNO3, CaO, P4 4) N2, Br2, CuSO4, Fe

11. Հետևյալ մոլեկուլներից որոնցու՞մ է առկա և՛ իոնային, և՛ կովալենտային կապ.

ա) H2 բ) CH4 գ) NH3 դ) Na2O2 ե) N2H4 զ) NH4Cl է) CaCl2 ը) Na2O

1) դ, զ 2) ա, բ, գ 3) դ, ե, զ 4) է, ը

12. Սովորական պայմաններում (20 oC) ո՞ր շարքի բոլոր նյութերն են գազեր.

1) կալիումի ֆտորիդ, բրոմ, յոդ, ջուր

2) կերակրի աղ, սոդա, կավիճ, սպիրտ

3) քլոր, ածխաթթու գազ, թթվածին, ազոտ

4) կարմիր ֆոսֆոր, օզոն, բրոմ, յոդ, օսլա

13. Որո՞նք են մոլեկուլային բյուրեղավանդակով պարզ նյութեր.

ա) Cալմաստ      բ) P4     գ) S8    դ) Si     ե) I2     զ) Cգրաֆիտ   է) Pսև  ը) Br2

1) բ, գ, է, ը 2) ա, դ, զ, է 3) բ, դ, զ,ը 4) բ, գ, ե, ը

14. Ինչպիսի՞ ագրեգատային վիճակում կարող է գտնվել սնդիկը.

1) միայն պինդ վիճակ 3) միայն հեղուկ վիճակում

2) միայն գազային վիճակում 4) բոլոր երեք վիճակներում

15. Որքա՞ն է ոսկու ձուլակտորի զանգվածը, որի ծավալը 4սմ3 է, իսկ ոսկու

խտությունը 19,3 գ/սմ3 է.

1) 38,6 գ 2) 9,65գ 3) 77,2գ  4) 4,825գ

16. Ո՞ր մեծությունը կամ հատկանիշը կարող է փոփոխվել քիմիական

ռեակցիաների ընթացքում.

ա) մոլեկուլների թիվը,

բ) ատոմների թիվը,

գ) նյութի բնույթը,

դ) նյութերի գումարային զանգվածը,

ե) նյութերի գույնը.

1) բ,գ,դ 2) ա,գ,ե 3) ա,բ,ե 4) բ,գ,դ

17. Ո՞րն է ֆիզիկական երևույթ.

1) ջուրը տաքացնելիս` պղպջակների անջատվելը

2) պղպջակների անջատվելը ջուրը էլեկտրոլիզի ենթարկելիս

3) օզոնի առաջացումը ամպրոպի ժամանակ

4) գլյուկոզի խմորվելը

18. Հետևյալ երևույթներից որո՞նք են քիմիական.

ա) անձրևի տեղալը ե) երկաթի ժանգոտումը

բ) մագնեզիումի այրումը թթվածնում զ) սպիրտի թորումը

գ) սնդիկի գոլորշիանալը է) պղնձե իրերի կանաչելը

դ) ցինկի փոխազդեցությունը աղաթթվի հետ

1) ա, բ, գ, դ 2) բ, դ, ե, է 3) բ, դ, ե, զ 4) ա, բ, գ, զ

19. Հետևյալ նյութերից չորս սյունակով առանձնացրեք օքսիդները, հիմքերը, թթուներն ու

աղերը, նշեք յուրաքանչյուրի անվանումը. HNO₃, Na₂O, Ca(OH)₂, AgNO₃, BaO, HCl, CO_2 ,Al₂O₃, NaHCO₃, Fe(OH)₂, K₂SiO_3, NaCl, H₂SO₄, MgO, NaOH, H₃PO_4, SO₃, CaCl₂, CuSO₄, Al(OH)₃.

Օքսիդ	Հիմք	Թթու	Աղ
Na2O-նատրիումի օքսիդ	Ca(OH)2-կալցիումի հիդրօքսիդ	HNO3-ազոտական թթու	AgNO3-արծաթի նիտրատ
BaO-բարիումի օքսիդ	Fe(OH)2-երկաթի հիդրօքսիդ	HCl-աղաթթու	NaHCO3-նատրիումի հիդրոկարբոնատ /սոդա/
CO2-ածխաթթու գազ	NaOH-նատրիումի հիդրօքսիդ	H2SO4-ծծմբական թթու	K2SiO3-կալիումի սիլիկատ
Al2O3-ալյումինի օքսիդ	Al(OH)3-ալյումինի հիդրօքսիդ	H3PO4-ֆոսֆորական թթու	NaCl-նատրումի քլորիդ /կերակրի աղ/
MgO-մագնեզիումի օքսիդ			CaCl2-կալցիումի քլորիդ
SO3-ծծմբի օքսիդ			CuSO4-պղնձի սուլֆատ

20. Ո՞ր շարքում են տարրերը ներկայացված ըստ երկրակեղևում դրանց տարածվածության նվազման.

1) ալյումին, թթվածին, սիլիցիում, երկաթ

2) սիլիցիում, թթվածին, ալյումին, երկաթ

3) թթվածին, սիլիցիում, ալյումին, երկաթ

4) թթվածին, ալյումին, երկաթ, սիլիցիում

21. Ո՞րն է երկրակեղևում առավել տարածված մետաղը.

1) ալյումին  2) պղինձ 3) երկաթ 4) մագնեզիում

22. Ո՞րն է Տիեզերքում ամենատարածված տարրը.

1) թթվածին 2) ջրածին  3) ածխածին 4) ազոտ

23. Որքա՞ն է կենսածին տարրերի` C, H, O, N, P, S պարունակությունը կենդանի

օրգանիզմում ըստ զանգվածի ( %).

1) 24 % 2) 97 % 3) 76 % 4) 62%

24. Երկրակեղևում թթվածնի և սիլիցիումի զանգվածային բաժինները հավասար են

0,48 և 0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում թթվածնի ատոմների թիվը

քանի՞ անգամ է մեծ սիլիցիումի ատոմների թվից.

1) 2 2) 2,5 3) 3 4) 4

25. Ո՞րն է զանգվածի ատոմային միավորը(զ.ա.մ.).

1) 13C ատոմի զանգվածի 1/12 մասը 3) 12C ատոմի զանգվածի 1/12 մասը

2) 12C ատոմի զանգվածը 4) 2H ատոմի զանգվածը

26. Ո՞ր տարրական մասնիկներից է կազմված ատոմը.

1) միայն էլեկտրոններից

2) նեյտրոններից և էլեկտրոններից

3) պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից

4) միայն պրոտոններից

27. Ո՞ր շարքում է գրված ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ քիմիական

տարրերի նշանները. 1) F, C, P, Si, Na 2) O, C, Li, K, Ba

3) P, O, C, Fe, N  4) K, Na, P, Fe, C

28. Բնական սիլիցիումը երեք իզոտոպների խառնուրդ է, որոնց մոլային բաժիններն

են` 28Si – 92%, 29Si – 5% և երրորդ իզոտոպինը` 3%: Ո՞րն է երրորդ իզոտոպի

զանգվածային թիվը, եթե սիլիցիումի հարաբերական ատոմային զանգվածը 28,11 է.

1) 30 2) 31 3) 27 4) 32

29. Օրգանիզմում գլյուկոզի թթվածնավոր և անթթվածին ճեղքումներին մասնակցում է մի նյութ, որի 20 մոլեկուլի զանգվածը 3,256 • 10-21 գ է:

Որքա՞ն է այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը.

1) 98 2) 56 3) 80 4) 40

30. Ո՞ր արտահայտության մեջ է խոսվում թթվածին քիմիական տարրի վերաբերյալ.

1) ստացվում է ջրածնի պերօքսիդի քայքայումից

2) անհրաժեշտ է շնչառության համար

3) վատ է լուծվում ջրում

4) ատոմն ունի 1s22s2 2p4 էլեկտրոնային բանաձևը

31. Բնութագրեք հետևյալ …. տարրի ատոմը ըստ հետևյալ սխեմայի.

ա) քիմիական տարրի նշան` Mn 

բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z +25 

գ) ատոմի բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների թիվը) (+25,30)-25

դ) պարբերության համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների թիվը VII,  1S²2S²2P⁶3S²3P⁶4S²3d⁵

ե) խմբի համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր է, թե՞ երկրորդական), արտաքին

էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվը

Պարբերական համակարգի 4-րդ պարբերության,  7-րդ խմբի քիմիական տարր: Երկրորդական ենթախումբ:

զ) էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների– 2/13/8

է) էլեկտրոնային բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական

մակարդակների և ենթամակարդակների)-3d⁵4S²

ը) ո՞ր հատկություններն են ավելի ուժեղ արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞ ոչ մետաղական–մետաղական

 թ) ինչպիսի՞ պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ գիտեք, որոնց բաղադրության մեջ առկա է այդ տարրի ատոմներ– Mn, MnO₂, KMnO₂

ժ) Կատարեք հաշվարկներ (որոշեք այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը mo (գ),

mo(MnO₂)=87*1,66*10-24 տարրի առաջացրած օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը`Mr (MnO₂)=55+32=87

տարրերի զանգվածային հարաբերությունները, զանգվածային և մոլային բաժինները օքսիդում-m (Mn):m(o)=55:32

W(Mn)=63,2% W(o)=36,

X(Mn)=0,5 X(o)=0,66%

32. Համապատասխանեցրե´ք նյութի հատկությունները և անվանումը.

Հատկություններ Անվանում

ա) բնորոշ հոտով թափանցիկ հեղուկ

բ) ջրում լուծվող սպիտակ պինդ նյութ

գ) մետաղական փայլով պինդ գունավոր նյութ

դ) ջրում քիչ լուծվող անհոտ, անհամ գազ

1) կավիճ 2) սախարոզ 3) քացախաքքու 4) թթվածին 5) յոդ 6) քլոր

Ո՞ր շարքի բոլոր պատասխաններն են ճիշտ.

1) ա3, բ2, գ5 , դ4 3) ա3, բ2, գ5 , դ6

2) ա3, բ1, գ6 , դ4 4) ա6, բ1, գ5 , դ3

33. Հաստատեք կամ հերքեք պնդումների ճշմարտացիությունը օքսիդների վերաբերյալ.

1) Թթվածին պարունակող երկտարր միացություններ են, որոնցում թթվածնի օքսիդացման աստիճանը -2 է: Ճիշտ է

2) Բոլոր օքսիդները ջրում լուծելի են: Ճիշտ է

3) Բոլոր օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ: սխալ է

4) Հիմնային օքսիդները, փոխազդելով թթուների հետ, առաջացնում են աղ և ջուր: Ճիշտ է

5) Ըստ CaCO3 → CaO + CO2 ռեակցիայի հավասարման ստացված թթվային օքսիդի զանգվածը ելային աղի զանգվածի 56 %- ն է: Ճիշտ է

6) Na2O, CO2, N2O5, CaO, SO3 օքսիդների շարքում գրված է երեք հիմնային օքսիդ: սխալ է

34. Համապատասխանեցրեք քիմիական տարրի նշանը, դրա բարձրագույն օքսիդի հիդրատի ընդհանուր բանաձևը և հիդրատում տարրի օքսիդացման աստիճանը.

Տարրի քիմիական նշան Օքսիդի հիդրատի ընդհանուր բանաձև Տարրի օքսիդացման աստիճանը

ա) Cu

բ) Li

գ) Al

դ) S

ե) N

1) ROH 2) R(OH)2 3) H2RO4 4) H3RO3 5) HRO3 Ա) +3 Բ) +1 Գ) +4 Դ) +2 Ե) +6 Զ) +5

Ո՞ր շարքի բոլոր պատասխաններն են ճիշտ.

1) ա2Ա, բ1Գ, գ4Ա, դ4Գ, ե4Ե 3) ա3Բ, բ1Դ, գ4Ա, դ3Գ, ե5Դ

2) ա2Դ, բ1Բ, գ4Ա, դ3Ե, ե5Զ  4) ա2Դ, բ1Բ, գ4Բ, դ5Զ, ե3Գ

Տրված են հետևյալ ռեակցիաների հավասարումները.

ա) 4NO2 + O2 + 2H2O = 4HNO3

բ) Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu

գ) 2CO + O2 = 2CO2

դ) 3NaOH + AlCl3 = 3NaCl + Al(OH)3

ե) 2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2

զ) CaCO3 = CaO + CO2

35-ա) Տրվածներից որո՞նք են և՛ միացման, և՛ օքսիդացման–վերականգնման

ռեակցիաների հավասարումներ.

1) ա, բ, ե 2) ա, բ, գ  3) ե, դ 4) ա,գ

35-բ) Ըստ և՛ քայքայման, և՛ օքսիդացման–վերականգնման ռեակցիայի

հավասարման՝ որքա՞ն է օքսիդիչ տարրի կարգաթիվը.

1) 8 2) 19 3) 20 4) 25

36. Տարրի RO2 բանաձևով օքսիդում թթվածնի զանգվածային բաժինը 72,73 % է:

36- ա) Որքա՞ն է այդ տարրի կարգաթիվը…

36-բ) Որքա՞ն է RO2 օքսիդի մեկ մոլի հետ փոխազդած կալիումի հիդրօքսիդի 28 %

զանգվածային բաժնով լուծույթի առավելագույն զանգվածը…

37. Տրված է փոխարկումների հետևյալ շղթան. Fe X1→FeCl2 X2→FeCl3

37- ա) Որո՞նք են փոխարկումների տրված շղթայում X1 և X2 նյութերը.

1) Cl2 և Fe 2) HCl և KCl 3) Cl2 և KCl 4) HCl և Cl2

37-բ) Ի՞նչ ծավալով (լ, ն. պ.) X2 նյութ կծախսվի 65 գ FeCl3 ստանալիս` ըստ

տրված փոխարկումների շղթայի

1) 2,24 2) 4,48  3) 1,12 4) 3,36

38. R մետաղը թթվածնի հետ առաջացնում է օքսիդ, որում մետաղի զանգվածային բաժինը 52,94 % է: Հայտնի է, որ այդ մետաղի իոնում պրոտոնների և էլեկտրոնների թվերի տարբերությունը 3 է:

38-ա) Որքա՞ն է R տարրի կարգաթիվը.

1) 11 2) 20 3) 13 4) 12

38-բ) Ի՞նչ ծավալով (մլ, ն.պ.) գազ կանջատվի 0,54 գ մետաղի և 4,38 %

զանգվածային բաժնով քլորաջրածնի 50 գ լուծույթի փոխազդեցությունից.

1) 112 2) 224 3) 336 4) 672

39. Պարբերական համակարգի գլխավոր ենթախմբերի տարրերից մեկի բարձրագույն օքսիդի մոլային զանգվածը 108 գ/մոլ է, իսկ այդ օքսիդում թթվածնի զանգվածային բաժինը 74 % է:

39- ա) Որքա՞ն է այդ տարրի ջրածնային միացության մոլային զանգվածը (գ/մոլ)– NH₃-ամոնիակ, մոլային զանգվածը՝ 17գ/մոլ

39-բ) Ի՞նչ զանգվածով (գ) թթու կառաջանա այդ օքսիդի մեկ մոլը ջրում լուծելիս– N₂O₄+H₂O=HNO₃

MHNO₃=1+14+3*16=63գ

MHNO₂=1+14+32=47գ

40. Քիմիական տարրի իզոտոպի զանգվածային թիվը 127 է:

40-ա) Որքա՞ն է այդ իզոտոպի ատոմում պարունակվող նեյտրոնների թիվը…

40-բ) Որքա՞ն է այդ տարրի բարձրագույն օքսիդին համապատասխանող հիդրատի

հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը…

Ճիշտ կատարած առաջադրանքների թիվը 25-34 35-46 47-55 56-63

Միավորը 4-5 6-7 8-9 9-10

Լիցքի պահպանման օրենքը: Էլեկտրական դաշտ

1.Ինչու սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի:

Բոլոր էլեկտրոնները միատեսակ են, և դրանցից յուրաքանչյուրն ունի ամենափոքր բացասական լիցք: Բոլոր պրոտոնները նույնպես միատեսակ են, և դրանցից յուրաքանչյուրն ունի մեծությամբ էլեկտրոնի լիցքին հավասար դրական լիցք: Նշանակում է՝ մարմնի ամբողջ բացասական լիցքը բացարձակ արժեքով հավասար է դրական լիցքին, այլ կերպ ասած՝ մարմինը լիցք չունի, էլեկտրաչեզոք է:

2.Բացատրել հպված մարմինների էլեկտրականացման երևույթը:

Եթե տարբեր տարրերի ատոմները էլեկտրոնների և միջուկի ձգողության էլեկտրական ուժերը տարբեր են, ապա ատոմները մոտեցնելիս այդ էլեկտրոնների մի մասը կարող է մի ատոմից անցնել մյուսին: Նշանակում է՝ երկու տարբեր մարմիններ հպելիս որոշակի թվով էլեկտրոններ պետք է մի մարմնից անցնեն մյուսին: Այդ դեպքում երկու հպվող մարմիններն էլ էլեկտրականանում են:

3.Ինչու շփումով էլեկտրականացնելիս մարմինների վրա առաջանում են բացարձակ արժեքով հավասար, բայց տարանուն լիցքեր:

Քանի որ էլեկտրականացման ժամանակ նոր մասնիկներ չեն ստեղծվում կամ անհետանում, նրանք ուղղակի տեղափոխվում են մի մարմնից մյուսին։

4.Որն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը:

Երբ մարմինների համակարգը շրջապտի հետ լիցք չի փոխանակում, այդ մարմինների լիցքերի հանրահաշվական գումարը մնում է հաստատուն։

5.Որ նյութերն են կոչվում էլեկտրականության հաղորդիչներ:

Այն մարմինները, որոնք ընդունակ են իրենց միջով էլեկտրական լիցք հաղորդել, կոչվում են էլեկտրականության հաղորդիչներ:

6.Որ նյութերն են կոչվում մեկուսիչներ:

Անհաղորդիչներ կամ մեկուսիչներն այն մարմիններն են, որոնցով էլեկտրական լիցք չի հաղորդվում:

7.Բերել հաղորդիչների և մեկուսիչների օրինակներ:

Մեկուսիչներ են էբոնիտը, սաթը, հախճապակին, ռետինը, տարբեր պլաստմասանները, մետաքսը, կապրոնը, յուղը, օդը /գազերը/:

Բոլոր մետաղները, հողը, աղերի, թթուների և հիմքերի ջրային լուծույթներն էլեկտրականության հաղորդիչներ են: Մարդու մարմինը նույնպես հաղորդիչ է:

8.Ինչով են տարբերվում էլեկտրականցված և չէլեկտրականցված մարմիների շրջապատող տարածությունները:

Էլեկտրականցված մարմիների շրջապատող տարածությունը  չէլեկտրականցված մարմիների շրջապատող տարածությունից տարբերվում է նրանով ,որ առաջինի շուրջը գոյություն ունի էլեկտրական դաշտ, ընդ որում որքան մոտ է էլեկտրականցված մարմնին այնքան ավելի մեծ է այդ դաշտը:

9.Ինչպես կարելի է հայտնաբերել  էլեկտրական դաշտը:

Ըստ Մայքլ Ֆարադեյի՝ լիցքավորված մարմինն իր շուրջն ստեղծում էէլեկտրական դաշտ, որով էլ ազդում է այլ մարմինների վրա: Ուրեմն՝ յուրաքանչյուր լիցքի հետ<<կապված>> է նրա էլեկտրական դաշտը:

Homework 14. 10. 21

I. Read the text and answer the questions.  From English in Mind, Book 2

March 29th

Dear Diary,

I’m writing this in my room – it’s almost midnight and I have to get up early tomorrow, but I can’t sleep. I have to think about my future! Every day my parents ask me, “What do you want to be when you grow up?” The problem is: I don’t know. My mum always says, “Be a doctor!” But she doesn’t understand – to be a doctor, you have to study for a long, long time and that’s not my idea of fun. Also I’m really bad at Biology at school. My dad says, “Be a pilot!” Is he crazy? He knows I hate flying.

Well, I ‘ve got some ideas, of course. I really want to be a rock star. You don’t have to be very clever, so it’s the perfect job for me. I like listening to music, too. I don’t play any musical instruments and I sing really badly – but there are lots of rock stars like that.

Now I’m getting tired and my fingers are hurting, too. So I am going to bed. I can think about my future in bed. I get my best ideas when I am lying down.

Or perhaps one more computer game? Decisions, decisions, decisions!

• Who is Jack writing a letter to?

He is writing to his diary.

• What time is it?

It’s almost midnight.

• Why can’t Jack sleep?

He has to think about his future.

• Why doesn’t he want to be a doctor?

Because for being a doctor he has to study for a long time, and that’s not a good idea for him. And also he is too bad at Biology.

• Why doesn’t he want to be a pilot?

Because he hates flying.

• Why is a rock star the perfect job for him?

Because for being a rock star he doesn’t have to be clever.

• Why is he going to bed?

Because he is tired.

• Why is he ending his letter by writing the word decisions three times?

He wants to make a decision but he doesn’t know how.

9. What do you want to be? What are your ideas?

I often think about my future. The problem is that I’m like Jack. It’s really difficult for me to decide what I want to be in the future. I remember when I was a kid, I dreamt about being a president of Armenia. I wanted to be a president, to help my country develop, so people could live happily. Then I understood that I didn’t want to be in policy. Then I wanted to be a programmer. But I changed my mind again. And every time I could not make a decision.

I really love singing. Now I want to be a singer in the future, But who knows, maybe I’ll change my mind again…

My mom always says: it doesn’t matter what you will become in the future, first of all be a <<Good Person>>.

II. Simple Present or Present Continuous? Սովորական ներկա ժամանա՞կ, թե՞ ներկա շարունակական: Ընտրեք ինքներդ:

A telephone conversation

Andy: Hi Sophie. It’s me, Andy. What are you doing?

Sophie: Nothing really. Why?

Andy: Do you want to go to the cinema with me? I go every Friday.

Sophie: Well, I don’t know. I can only go after eight o’clock. We always have dinner at 7:30. My mum is cooking dinner now.

Andy: No problem. Let’s meet at the cinema at 8:15.

Sophie: OK. Great! But Andy – I can hear a lot of noise in your house. What is it?

Andy: Oh, that’s my brother. He is listening to music upstairs. He always plays very loud music.

Sophie: Oh, I see! OK-well, I’ll see you at 8:15. Thanks for calling.

Andy: See you Sophie!. Bye.

III. Translate into English

1. Ի՞նչ ես անում հիմա: Ի՞նչ ես անում ամեն առավոտ:

What are you doing now? What do you do every morning?

1. Ես սովորաբար ռոք երաժշտություն եմ լսում, բայց հիմա լսում եմ դասական երաժշտություն:

I often listen to rock music, but I’m listening to classic music right now.

1. Քույրս ամեն օր օգնում է մայրիկին տան գործերում: (help somebody about the house կամ help somebody with housework):

My sister helps my mom with housework every day.

1. Դու նու՞յն օրն ես պատասխանում էլեկտրոնային նամակներին:

Do you reply the email on the same day?

1. Արևը ծագում է Արևելքում:

The sun rises in the east.

Վանի թագավորություն, հայերի ծագման մասին ավանդազրույցներ

1. Հայերի ծագման մասին ի՞նչ ավանդազրույցներ գիտեք։ Ներկայացրե՛ք հիմնական ավանդազրույցները։

Հունական ավանդազրույց

Հայ ժողովրդի ծագման մասին մեզ է հասել նաև հունական ավանդազրույց, ըստ որի՝ հայերը ծագում են հույների մեջ մեծ սերը վայելող արգոնավորդներից մեկից։ Յասոնը և մնացած արգոնավորդներն իրենց Արգոն նավով ուղևորվում են Կոլխիդա, որտեղ փորձում են գտնել ոսկե գեղմը, ինչը համարվում էր անմահության և հավերժության խորհրդանիշը։ Արգոնավորդներից մեկը՝ Արմենոսը, որը Հունաստանի Թեսալիա մարզից էր, մնացած արգոնավորդների հետ միասին չի վերադառնում Հունաստան, այլ մնում է Հայկական բարձրավանդակում, որտեղ էլ ստեղծված պետությունը նրա անունով կոչվում է «Արմենիա», իսկ այդ երկրի բնակիչները՝ «արմեններ»։

Ք․ա․ I դարի հույն մատենագիր Ստրաբոնն ավելի մանրամասն է անդրադարձել այս պատմությանը՝ նշելով, որ իր սկզբնաղբյուրները Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքների պատմություններն են։ Դրա վառ ապացույցներից է նաև այն, որ Հելլենիզմի ժամանակաշրջանում հայտնվեցին և սկսեցին շրջանառվել նաև Պարսիկների ու մարերի հունական ծագման մասին նույնանման ավանդազրույցներ` Բալկանյան թերակղզուց գաղթած լինելու մասին։

Վրացական ավանդազրույց

Վրացական ավանդազրույցը գրի է առնվել վրաց մի շարք հեղինակների կողմից 9-11-րդ դարերում։ Ըստ այս ավանդազրույցի՝ հայերի նախահայր Հայկը, վրացիների նախահայր` Քարթլոսը, աղվանների նախահայր` Ռանոսը, եգերների նախահայր` Եգրեսը և կովկասյան մի քանի այլ ցեղերի նախահայրերը եղել են եղբայրներ, սերելով մի հորից` Թորգոմից։ Բաբելոնի աշտարակաշինությունից և լեզուների բաժանումից հետո` Թորգոմը, որդիներով և իր ամբողջ ժողովրդով հեռանում է Բաբելոնից և բնակություն է հաստատում Մասիս և Արագած լեռների միջև։ Սակայն շուտով Թորգոմի ժողովուրդը բազմանում է և տարածքը որտեղ բնակվում էին չի տեղավորում նրանց, ինչի պատճառով էլ նրանք ընդարձակում են իրենց բնակության սահմանները Սև ծովից մինչև Կասպից ծովն ու Կովկասյան լեռները։ Թորգոմի որդիները իրենց հոր մահից հետո մի քանի տարի անց ապստամբություն են բարձրացնում բռնակալ Նեբրովթի դեմ և մարտում սպանում նրան։ Նեբրովթին հաղթելուց հետո դյուցազն եղբայրները սկսում են հանգիստ և անկախ կերպով իշխել իրենց երկրներում փոխադարձաբար օգնելով միմյանց։

Այս ավանդազրույցի հիմնական արժեքը այն է, որ այնտեղ հիանալի կերպով արտահայտված է հայ և վրաց ժողովուրդների դարավոր բարեկամությունը, նրանց փոխադարձ օգնությունը և համատեղ պայքարը օտար նվաճողների դեմ։

Հայկական ավանդազրույց

Հայկի և Բելի մասին առասպելը, պատմականանալով, կապվել է հայկական ցեղերի կամ նախահայրերի և նրանց հարավային հարևանների (ասորեստանցիներ կամ բաբելացիներ) հետ և վերածվել է դյուցազնավեպի։ Աղեղնավոր Հայկը հայ ցեղի նախնին է, իսկ բռնակալը Բելը՝ սեմական ժողովուրդների արեգակնային աստվածը կամ Ասորեստանի թագավորը։ Վերջինս հպատակեցնում է բոլոր հսկաներին ու ժողովուրդներին։ Հայկը չի հպատակվում նրան: Իր տոհմով Բաբելոնից գալիս է Արարադ երկիրը, ապա անցնում է Հարք, հիմնում իր անունով բնակավայր՝ Հայկաշեն և բնակվում այնտեղ։ Տիտանյան Բելը դեսպան է ուղարկում Հայկի մոտ՝ առաջարկելով հնազանդություն և խաղաղություն։ Հայկը մերժում է: Բելը մեծ զորքով մտնում է Արարադ երկիրը։ Ճակատամարտում Հայկն իր երեքթևյան նետով սպանում է Բելին։ Ըստ վեպի՝ Հայկից սերում են հայերը, իսկ նրա բնակած երկիրը կոչվում է Հայք։ Կռվի վայրը Հայկն անվանում է Հայոց ձոր։ Պատմությունը հիշվում է Մովսես Խորենացու (V դար) և Սեբեոսի (VII դար) պատմություններում, իսկ առանձին պատառիկներ՝ Անանիա Շիրակացու, Ջիվանշիրի, Վանական Վարդապետի և ուրիշների երկերում, նաև ժողովրդական զրույցներում: Ըստ Մովսես Խորենացու՝ Հայկը գանգրահեր, վայելչակազմ, զվարթ աչքերով, ուշիմ ու խոհեմ, քաջ, երևելի և ազատասեր դյուցազն է: Հայկի և Բելի բանակների միջև ճակատամարտը տեղի է ունեցել Վանա լճի, Ք. ա. 2492 թ.: Հայ ժողովուրդը Հայկի անունով է կոչել Օրիոն համաստեղությունը: «Գեղապատշաճ», «Խայտակն», «Քաջագանգուր», «Վարսագեղ» անուններով փառաբանվող Հայկը երբեմն նույնացվել է Հրատ (Մարս) մոլորակի հետ:

Աղբյուրները՝

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AE%D5%A1%D5%A3%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%A6%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81%D5%B6%D5%A5%D6%80

http://www.tarntercum.ru/2016/10/hayk-ev-bel.html

Իմ վերլուծությունը

Առասպելները տվյալ երկրի ժողովրդի   հայելին են: Բացառություն չէ նաև Հայկի և Բելի մասին առասպելը: Այն շատ պարզ ձևով ներկայացնում է հայ տղամարդու ոգին, կերպարը, ուժն ու կամքը: Առասպելում ասվում է, որ Բելը առաջարկել է խաղաղություն միայն մեկ պայմանով, որ Հայկը պետք է ենթարկվի Բելին: Բայց Հայկը մերժում է՝ նախընտրելով պատերազմել:  Հայ ազգը իր պատմության մեջ երբեք չի ենթարկվել կամ իր գլուխը չի խոնարհել թշնամու առաջ: Առասպելում նաև նշվում է, որ Բելը կռվում էր անհամեմատ ավելի մեծ զորքով: Ցավոք սրտի հայ ազգը միշտ կռվել է իրենից անհամեմատ ավելի ուժեղ և մեծ զորքերի հետ, բայց անգամ այդքանից հետո երբեք չի հանձնվել: Մենք պատմության մեջ այդպիսի օրինակներ շատ ունենք: Օրինակ՝ Ավարայրի ճակատամարտը ՝ երբ հայ ժողովուրդը կռվում էր  պարսիկների թվով անհամեմատ մեծ բանակի և հարբեցրած փղերի  հետ, բայց այդուհանդերձ տոնեց բարոյական  հաղթանակ:  Կամ 90-ականների հայ-ադրբեջանական պատերազմը՝ երբ հայ ժողովորդը նոր էր անկախացել Սովետական Միությունից և ունենալով թույլ տնտեսություն,  գրեթե  չունենալով զենք ու զինամթերք  3-6 տարի համառ պայքարից հետո հաղթանակ տոնեց և կարողացավ վերադարձնել իր հին պատմական հողերը: Այսիպսի օրինակներ մեր պատմության մեջ շատ կան  Հայկի և Բելի առասպելը այդ վառ օրինակներց մեկն է: Երբ Հայկի փոքր բանակի դեմ կռվում էր բռնակալ Տիտանյան Բելի զորքը: ի վերջո Հայկը իր երեքթևյան նետով սպանում է թշնամու հզոր արքային և հաղթում…

Չեմ կարող նաև չնշել 2020 թվականի 44 օրյա պատերազմի օրինակը: Թշնամին մեզ առաջարկել էր խաղաղություն, եթե մենք համաձայնվեինք խաղաղ ճանապարհով նրանց հանձնել մեր պատմական Արցախը:  Բայց ինչ խոսք անհնար էր համաձայնել դրան: Եվ սկսվեց անհամեմատ մարտ: Ես համարում եմ, որ հայ մարտիկը չի պարտվել, մենք չենք պարտվել, հայը կռվել է քաջաբար, մարտնչել է մինչև արյան վերջին կաթիլը: Իսկ այն ինչ ունենք այսօր կարծում եմ ժամանակավոր է, պետք է հավաքել բոլոր ուժերն ու մտածել ապագայի մասին: Մենք դեռ փայլուն հաղթանակներ տոնելու ենք…

Մեր պատերազմները միշտ եղել են լինել չլինելու համար: Այդպիսին էր նաև Հայկի և Բելի առասպելը: Ինչպես հայտնի է Հայկը հայ ազգի նախահայրն է: Երբևիցէ մտածել ենք, եթե հանկարծ Հայկը պարտվեր Բելին ի ՞նչ կլիներ հայի հետ: Կարծում եմ պարզապես հայ ազգը չէր լինի:

Երբեմն մտածում եմ ի՞սկ եթե նույն բաների միջով անցներ մեկ ուրիշ ազգ, արդյոք այդքանից հետո կկարողանար գոյատևել և ոտքի կանգել, ինչպես հայ ազգը իր ողջ պատմության մեջ…

2․ Ներկայացրե՛ք Վանի արքաների կատարած բարեփոխումները և շինարարական աշխատանքները 

Սարդուրի I

Սարդուրի I-ը Ք. ա. 830-ական թվականներին դիմակայել է ասորեստանյան արշավանքներին: Ի տարբերություն Արամ Հայկազունու, որի իշխանությունը տարածվում էր Հայաստանի կենտրոնական և հյուսիսային շրջաններում, Սարդուրի I-ը հիշատակվում է ոևպես Հայաստանի հարավային շրջանների տիրակալ: Նրա շինարարական և ռազմական գործունեությունը կապվում է Վանա լճի ավազանի և Աղձնիքի աշխարհի տարածքների հետ:

Սարդուրի I-ի ձեռնարկած կարևոր քայլերը հզորացրին վերելքի ուղին բռնած թագավորությունը: Իսկ նրա հաջորդների իշխանությունը, Վանա շճի ավազանից և Աղձնիքի տարածքից ընդարձակվելով, աստիճանաբար ընդգրկեց ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը, ապա տարածվեց նաև հարակից երկրների վրա:

Ք. ա. 830-ական թվականներին Սարդուրի I-ը Վանա լճի ափին հիմնադրեց Տուշպա /Տոսպ, Վան/ մայրաքաղաքը: Կճափին բարձրացող հսկայածավալ բնական ժայռի վրա նա կառուցեց բարձր պարիսպներով ու հզոր աշտարակներով անմատչելի մի ամրոց: Մայրաքաղաքի շինարարությունը շարունակվեց հետագա արքաների օրոք, որոնց իրենց տիտղոսաշարում, որպես բացառիկ պատիվ, իրենց կոչում էին <<տերը Տուշպա քաղաքի>>:

Իշպուինի

Իշպուինիի անունով պահպանված սեպաձև արձանագրությունները պատմում են նրա հաղթական արշավանքների, թագավորության սահմանների ընդարձակման ու ամրապնդման մասին։ Իշպուինիի, ինչպես նաև Մենուայի հետ համատեղ թողած որոշ արձանագրություններ, վերաբերվում են Արարատյան դաշտում, Տուշպայի (Վան), Մանազկերտի և այլ շրջաններում կատարած շինարարական ձեռնարկումներին (բերդաքաղաքներ, պալատներ, ամառանոցներ, այգիներ, ոռոգիչ առուներ և այլն)։

Մենուա

Կենտրոնական և ծայրամասային մարզերում՝ Վանա լճի շրջակայքում, Արածանիի և Արաքսի վերին հոսանքներում, Կարինի (Էրզրումի) դաշտում Մենուան կառուցել է բազմաթիվ ամրոցներ (ինչպես նաև տաճարներ)։ Դա հնարավորություն է տվել ապահովելու պետության անվտանգությունը, հաստատվելու նվաճված երկրներում և հետագա արշավանքներով գրավելու նոր շրջաններ։ Հյուսիսում Մենուան հասել է Կարսի շրջան, Ճորոխի ավազան և Արարատի հյուսիսային ստորոտները (որտեղ, Արաքսի աջ ափին, կառուցել է Մենուախինիլի քաղաք-ամրոցը)։ Դիաուխի (Տայք), Էթիունի, Էրիկուախի և այլ երկրների դեմ տարած հաղթանակները զգալիորեն ամրապնդել են Վանի թագավորություն դիրքերը հյուսիսում։

Մենուան ստեղծել է ոռոգման լայն ցանց։ Ոչ միայն Վանի թագավորությունում, այլ Հին Արևելքում ուրույն տեղ է գրավել Մենուայի կառուցած վիթխարի ջրանցքը՝ 72 կմ երկարությամբ, որը խմելու և ոռոգելու ջուր է մատակարարել (այժմ էլ գործում է) Վանի թագավորության մայրաքաղաք Տուշպային (Վան)։ Մենուան ջրանցքներ է անցկացրել Վանա լճի հյուսիսային, հարավային ու արևելյան ավազաններում և հարակից շրջաններում։

Արգիշտի I

Արգիշտի I-ի օրոք /Ք. ա. 786-764 թթ./ Վանի տերությունը հասավ աննախադեպ հաջողությունների: Նրա թագավորությունն ընդգրկում էր Ուրմիա լճի հարավային ափերից մինչև Ջավախք գավառն ընկած տարածքը, Սևանա լճի ավազանից և Կուր գետից մինչև Մելիտեա և Թաբալ երկրները, Մասիուս և Կորդվաց լեռներից մինչև Ճորոխի ավազանը:

Արգիշտի Ա-ից մեզ հասած սեպագիր արձանագրությունների համաձայն նրա գահակալության հենց երկրորդ տարին (Ք.ա. 785 թ) խիստ հագեցած էր հայկական երկրամասերի միավորման գործի շարունակմանն ուղղված ձեռնարկումներով։ Այդ նպատակով նախ նա իր թագավորությանն է միավորում Դիաուխի Տայքը, որը հարուստ էր մետաղահանքերով։ Կենտրոնական իշխանությանը հարկատվության եվ պատերազմի ժամանակ զորքերի տարադրման պայմանավորվածություն է կայանում։

Սարդուրի II

Վանի թագավորության հզորացումը շարունակվում է նաև Արգիշտի I-ի հաջորդի՝ Սարդուրի II-ի օրոք /Ք. ա. 764-735 թթ./: Նրա գահակալման ժամանաշրջանում Վանի տերությունն ունեցել է տարածքային ամենամեծ աճը:

Գահակալման սկզբում ձեռնարկած բարենորոգումներով Սարդուրի Բ-ն հզորացրել է զինված ուժերը, մի քանի պատժիչ արշավանքներով ճնշել ծայրամասային ցեղերին և ամրապնդել միապետության դիրքերը, բազմաթիվ արշավանքներով ընդարձակել է թագավորության սահմանները։ 

Ռուսա II

Ռուսա II-ին հաջողվեց բարեկամական և դաշնակիցային հարաբերություններ հաստատել կիմերների հետ և նպաստել նրանց՝ Փոքր Ասիայի արևելք տեղափոխվելուն /Կապադովկիայի տարածքը միջնադարյան հայկական աղբյուրներում նրանց անունով կոչում էին Գամիրք/: Իսկ Փոքր Ասիայի տարածքից Ռուսա II-ը կարողացավ կիմմեներին ուղղել Ասորեստանի դեմ: Փաստորեն, դիվանագետարքան ոչ միայն կարողացավ կանխարգելել կիմերների հնարավոր հարձակումների իր երկրի վրա, այլև վաղեմի թշնամուն դարձրեց իրեն դաշնակից, ապա ուղղեց իր մյուս թշնամու՝ Ասորեստանի դեմ:

Ռուսա II-ը կատարեց բազմաթիվ շինարարական աշխատանքներ, որոնցից էր Թեյշեբաինի /Կարմիր բլուր/ քաղաքի կառուցումը ներկայինս Երևանի տարածքում: Այն նվիրված էր ռազմի ու քաջության աստված Թեյշեբային:

Երվանդ Սակավակյաց Առաջին, Արտաշես Առաջին

1. Նկարագրե՛ք Երվանդ Սակավակյացի թագավորության սահմանները.

Երվանդ Սակավակյացի օրոք թագավորության սահմանները հյուսիսարևելքում հասնում էին Կուր գետ, հյուսիս-արևմուտքում՝ Սև ծով, արևելքում՝ Մարաստան, իսկ հարավում՝ Հյուսիսաին Միջագետք:

2. Ներկայացրե՛ք Արտաշես 1-ինի՝ հայկական հողերի միավորման գործընթացը.

Սելևկյան պետությունն արել էր ամեն ինչ, որ թուլացնի Հայաստանը: Ք. ա. 201-190 թթ. ընթացքում, Ծոփքի նման, Մեծ Հայքից անջատվել էին սահմանամերձ այլ շրջաններ ևս: Առիթից օգտվել էին նաև հարևան պետությունները՝ նվաճելով հայկական տարածքներ:

Արտաշես I-ի /Ք. ա 189-160 թթ./ առաջնահերթ խնդիրներից էր վերդարձնել Մեծ Հայքից անջատված տարածքները: Նա Մարաստանից /Ատրպատականից/, Վրաստանից, Պոնտոսից, իսկ ավելի ուշ՝ Սելևկյան տերությունից հետ գրավեց և Մեծ Հայքին վերամիավորեց անջատված շրջանները:

Արտաքին քաղաքականության մեջ ևս Արտաշես I-ը հասավ լուրջ ձեռքբերումների: Ք. ա. 183-179 թթ. Փոքր Ասիայի տարածքում հինգ փոքր պետություններ պատերազմ էին մղում միմյանց դեմ: Որպես տարածաշրջանի ազդեցիկ երկու ուժեր՝ Հռոմն արևմուտքից և Մեծ Հայքն արևելքից միջամտեցին պատերազմի դադարեցման համար: Հաշտության պայմանագրի կնքման ընթացքում Արտաշես I-ը կարողացավ ընդարձակել Փոքր Հայքի տարածքը Պոնտոսի հաշվին՝ հեռանկարում հայկական բոլոր հողերը մեկ թագավորության մեջ միավորելու ծրագրով:

3. Ի՞նչ բարենորոգումներ է իրականացրել Արտաշես 1-ինը: Որո՞նք էին դրանց նշանակությունը

Երկրի ներքին կյանքում Արտաշես I-ը մեծ բարեփոխումներ կատարեց: Նա բանակը բաժանեց չորս սահմանակալ զորավորությունների՝ ըստ աշխարհի չորս կողմերի: Մեծ Հայքի տարածքը բաժանեց 120 գավառների:

Արքան կարգավորեց երկրի կառավարման համակարգը: Պետության կարևորագույն պաշտոններում Արտաշես I-ը նշանակեց իր մերձավորներին:

Արտաշես I-ի օրոք մեծ զարգացում ապրես երկրի տնտեսությունը: Մովսես Խորենացու բնորոշմամբ՝ նրա օրոք Հայոց աշխարհում <<անմշակ հող չէր մնացել>>: Հողային բարեփոխման հետ են կապվում սահմանաքարերը, որոնց վրա կան արամեատառ արձանագրություններ: Դպրոցում արքան ներկայանում է Երվանդական տոհմանունով: Այդպես Արտաշեսը հավաստում էր, որ ինքս ևս սերում է Հայկազունին Երվանդականներից:

Երկրի կյանքում կարևոր իրադարձություն էր նոր մայրաքաղաքի՝ Արտաշատի հիմադրումը Ք. ա. 185 թվականին: Պատմագիր Պլուտարքոսի հաղորդմամբ՝ մայրաքաղաքի տեղն ընտրել է թագավորի առաջարկով քաղաքի հատակագիծը կազմել է Կարթագենի նշանավոր զորավար Հաննիբալը՛: Նա, հալածելով Հռոմից, որոշ ժամանակ ապաստան էր գտել Հայաստանում: Դրանից ելնելով՝ հռոմեական պատմագրության մեջ Արտաշատը հիշատակվում է որպես <<Հայկական Կարթագեն>>:

Homework 13. 10. 21

I.Reading Comprehension

Talking without Speaking

Parents of twins often say their children are a little unusual or a bit special. But according to 16-year-old twin Gerald Scott, there are ways in which some sets of twins are quite amazing.-“My twin, Owen, and I have had a very special bond since we were born. When we were very small, we had our own language. Our mum says we used to talk to each other using our own special language.

We knew what we were saying but nobody else understood. Even our mother didn’t understand us! As we have got older, we have started using telepathy to communicate. Sometimes we don’t need to speak at all; we just use our minds. We can somehow send messages to each other even when we aren’t in the same place. I know it sounds weird, but I’ve always known if Owen was in trouble. Once he had a bad fall in rugby- he broke his leg and when it happened, I got this terrible pain in my leg.”

Although it sounds strange, telepathy between twins isn’t so unusual. There has been a lot of research that has proved that some twins have this ability. One experiment involved eight-year-old Richard Powls and his twin, Damien. First, they were put in separate , sound-proof  rooms, and Damien was wired up to a machine that measured his responses. Richard was then asked to put his arm into freezing cold water. At the exact moment he put his arm into the water, Damien’s responses went wild. And it was the same whenever anything  scary or surprising happened to Richard – his brother in the other room reacted too.

There have been cases between celebrity twins too. Actor Ashley Olsen tells us that, even when they are far apart, she knows when her twin sister, Mary -Kate, is going through a difficult time or when she isn’t happy. So, maybe it’s true – maybe some twins don’t need words at all to speak to each other.

telepathy – մտքերի հաղորդումը տարածության մեջ

sound-proof room – ձայնամեկուսիչ սենյակ

Read the article again. Mark the statements with “True” or “False”. Correct the false statements.

• Only their mother could understand Gerald and Owen’s special language when they were small. False

We knew what we were saying but nobody else understood. Even our mother didn’t understand us!

• Gerald and Owen can communicate even if they are in different places. True

As we have got older, we have started using telepathy to communicate. Sometimes we don’t need to speak at all; we just use our minds. We can somehow send messages to each other even when we aren’t in the same place.

• According to the text, it is rare to hear of telepathy between twins. False

Although it sounds strange, telepathy between twins isn’t so unusual. There has been a lot of research that has proved that some twins have this ability

• Damien wasn’t able to see Richard or hear anything he said during the experiment.  True

They were put in separate , sound-proof  rooms.

• Ashley Olsen has experienced telepathic communication with her twin. True

Actor Ashley Olsen tells us that, even when they are far apart, she knows when her twin sister, Mary -Kate, is going through a difficult time or when she isn’t happy.

Express your opinion.

What would be good or not so good about being telepathic? Would you like to be a telepathic person? Կցանկանայի՞ք հասկանալ մարդկանց մտքերը տարածության վրա՝ առանց նրանց հետ խոսելու:that students often mix

In my opinion being able to telepathy is cool but also very strange. I think it would be really strange to know what people think about you, or know their secrets, their opinions without asking them. Life would be different if we could knew everything that people think around us. I guess that telepathy is a little scary so I wouldn’t be a telepathic person.

II.Which word to choose? Many English tests include choosing some words that students often mix up.

suggest-առաջարկել – offer առաջարկել

.  You may offer your help, money, another way of solving a problem but you “suggest doing something”.

Ես առաջարկեցի նրան իմ օգնությունը: Ես նրան կաշառք առաջարկեցի: Ես նրան փող առաջարկեցի: I offered him my help. I offered him some bribe. I offered him some money.

Բայց երբ ասում ենք «առաջարկել մի բան անել», պետք է օգտագործել «suggest doing something» ձևը: Իսկ երբ ուզում ենք անձին էլ նշել, ապա օգտագործվում է «suggest that somebody should do something»:

Ես առաջարկեցի նրան վերցնել այդ փողը: I suggested that he should take that money. Կարելի է այդ should-ը չասել: I suggested that he take the money. Այս քերականական երևույթը կոչվում է Subjunctive 1 կամ՝ Present Subjunctive.

There are five words which have the meaning of – ընդունել

adopt, accept, receive, take, admit

Օրենք ընդունել – adopt a law

The National Assembly of Armenia adopted a new law.

հյուր ընդունել – receive a guest

We receive guests from France last week.

ընդունել առաջարկ, հրավեր – accept an offer, invitation

ընդունել լավ, վատ, երբ նկատի ունենք վերաբերմունքը, տրամադրությունը – take

He took that news badly. Նա վատ ընդունեց այդ լուրը

Դեղ ընդունել – take medicine Take this tablet three times a day before meals.

Ընդունել սխալը – admit one’s mistake I admitted my mistake.

Refuse – հրաժարվել give up -թողնել, թարգել մի բան անելը

I refused their invitation with a good excuse.

I gave up that bad habit. Ես թողեցի (թարգեցի) այդ վատ սովորությունը:

He refused the job he was offered. Նա հրաժարվեց իրենց առաջարկված աշխատանքից:

He gave up the job he had been doing for many years. Նա հրաժարվեց աշխատանքից, որն արել էր տարիներ շարունակ:

learn-իմանալ, find out – պարզել, get to know – ճանաչել

I came the moment I learnt  about it. Ես եկա, հենց որ իմացա այդ մասին:

You will like him when you get to know him better. Դու կհավանես նրան, երբ ավելի լավ ճանաչես նրան:

I failed to find out the details of the car crash. Ինձ չհաջողվեց պարզել ավտովթարի մանրամասները:

Convince somebody of something – համոզել մեկին մի բանում, persuade somebody to do something – համոզել մեկին մի բան անել

You can’t convince me of anything. Դուք չեք կարող ինձ որևէ բանում համոզել:

They persuaded us to join them – Նրանք մեզ համոզեցին միանալ իրենց:

Escape – խուսափել մի բանից փրկվելու իմաստով, avoid – խուսափել հանդիպումից, սխալներից

He escaped punishment, car crash, death,… Նա խուսափեց պատժից, ավտովթարից, մահից. ..

I avoid meeting the principal. Ես խուսափում եմ տնօրենին հանդիպելուց:

retire – թոշակի անցնել, resign – հրաժարական տալ

Levon Ter-Petrosyan resigned in 1998.

He retired at the age of 63.

Treat – բուժել (բուժման ընթացքը), cure – բուժել (վերջնականապես ապաքինել)

Who is treating you of Covid 19? Ո՞վ է բուժում քեզ Covid 19-ից:

Who cured you of Covid 19? Ո՞վ բուժեց (ապաքինեց) քեզ Covid 19-ից:

Worry about somebody/something -անհանգստանալ մեկի/մի բանի համար, bother somebody-անհանգստացնել մեկին, bother to do something-նեղություն կրել մի բան անել

Don’t worry about him. He is recovering.

Don’t bother. The suitcase is not heavy.

Don’t bother him. He is working.

Translate the sentences into English

Նեղություն մի կրեք: Ես ինքս կհոգամ իմ նախաճաշի մասին:

Don’t bother. I will care for my breakfast by myself.

Մի անհանգստացրու նրան: Նա ամսվա հաշվետվությունն է գրում:

Don’t bother him. He’s writing the monthly report.

Մի անհանգստանա: Մենք կհասցնենք կատարել աշխատանքը մինչև վերջնաժամկետը:

Don’t worry. We can do the job until the deadline.

Կարծում եմ, որ բժիշկները չեն կարողանում բուժել մարդկանց քաղցկեղից:

I think that doctors cannot cure people of cancer.

Ինձ այս հիվանդանոցում էին բուժում, բայց չկարողացան վերջնականապես ապաքինել ինձ:

I was treated in this hospital, but they couldn’t completely cure me.  

Բարեկեցիկ երկրներում մարդիկ ուրախանում են, երբ թոշակի են գնում, որովհետև կարողանում են թոշակով ապրել:

In prosperous counties people get happy, when they retire, because they can live on pension.

Նախարարը հրաժարական տվեց անցյալ շաբաթ:

The president resigned last week.

Մենք հազիվ կարողացանք խուսափել այդ ավտովթարից:

We scarcely could escape from that car crash.

Ինչ էլ որ անեք, չեք կարող խուսափել պատժից:

Whatever you do, you cannot escape from the punishment.

Ամեն անգամ, երբ այս փողոցով եմ քայլում, աշխատում եմ խուսափել այդ մուրացկանից:

Every time when I walk along this street I try to avoid that beggar.

Նա այնքան հաստակողն (stubborn) է, որ չես կարող համոզել նրան որևէ բանում:

He’s so stubborn that I cannot convince him anything.

Եթե կարողանաս համոզել նրան, որ մեզ հետ ճամփորդության գնա, նա դուրս կգա այդ ընկճված վիճակից:

If you can persuade her to travel with us, she will get out of that depression.

Մարդկանց ավելի լավ ես ճանաչում, երբ ճամփորդում ես նրանց հետ:

You get to know people better when you travel with them.

Ես չեմ կարող որևէ բան ասել: Գնա և ինքդ պարզիր ճշմարտությունը:

I cannot say anything. Go and find out the truth by yourself.

Նա շատ տխրեց, երբ իմացավ այդ մասին:

He was very sad to learn that.

Երբեմն պետք է քաղաքավարի չլինել և հրաժարվել նման առաջարկություններից:

Sometimes it’s necessary not to be polite, to refuse such offers.

Չի կարելի ոստիկանին փող առաջարկել, որպեսզի խուսափել պատժից: Հնարավոր պատիժն ավելի մեծ կլինի:

You cannot offer money to police to avoid of the punishment. It is possible that the punishment will get longer.